«Կինոն մի ծես է, որին այժմ լայն զանգվածները ենթարկվում են միանգամայն հնազանդորեն, հետևաբար նա, ով ֆիլմ է ստեղծում լայն սպառողի համար, կանխատեսում է ամբողջ ժողովուրդների մտածելակերպի ուղղվածությունը, բարոյական և հոգեբանական վիճակը, ժողովուրդներ, որոնց վրա ամեն օր էկրաններից պատկերների հեղեղ է թափվում»: [1]
Ֆեդերիկո Ֆելինի
2009 թվականին ֆրանսիացի ռեժիսոր Լորան Տյուելը հանրահայտ դերասան Ժան Ռենոյի մասնակցությամբ նկարահանել է «Փակ շրջանակ» ֆիլմը: Այն Ֆրանսիայում բնակվող հայկական մի ընտանիքի`Մալաքյանների մասին է: Ըստ սցենարի, այս հանցագործ ընտանիքը ղեկավարում է Ֆրանսիայի հարավի ողջ հանցագործ աշխարհը: Ընտանիքի «կնքահայրը» Միլո Մալաքյանն է (Ժան Ռենո), որը շատ խիստ և դաժան ղեկավար է և ընտանիքում, և հանցագործ աշխարհում: Միլո Մալաքյանի որդին և ժառանգորդը Անտոն Մալաքյանն է, որն ուզում է դուրս գալ հանցագործ աշխարհից և ապրել իր սիրեցյալի հետ, սակայն հանդիպում է հոր դաժան դիմադրությանը, որը նույնիսկ ցանկանում է սպանել որդու ընկերուհուն: Այս ամենն ընթանում է ոստիկան Սոնյերի՝ հայ հանցագործ ընտանիքի ձերբակալման փորձերին զուգահեռ:
Առաջին հայացքից շարքային թրիլլեր է` վատ հանցագործների և լավ ոստիկանների մասին: Սակայն մի քիչ ուշադիր դիտելու դեպքում պարզորոշ է դառնում ֆիլմի հակահայկական ուղղվածությունը:
Ֆիլմն սկսվում է դոկումենտալ կադրերի ցուցադրությամբ և հետևյալ տեքստով. «1915 թվականի փետրվարին Թուրքիայում սկսվեցին բռնություններ հայերի նկատմամբ: Մի փոքր անց հազարավոր փախստականներ եկան Ֆրանսիա: Որպեսզի գոյատևեն և ինտեգրվեն, շատ հայեր ստիպված էին ծանր աշխատանքներ կատարել: Շատ հայեր, բայց ոչ բոլորը, օրինակ` Մալաքյանների ընտանիքը»:
Ինչպես տեսնում ենք, Ֆրանսիայում` Հայոց Ցեղասպանությունը ճանաչած այդ երկրում նկարահանվում է մի ֆիլմ, ուր 1915թ. Ցեղասպանությունը բնորոշվում է պատասխանատվություն չենթադրող մի բառով:
Մեկ այլ դրվագում էլ ոստիկանը, Ժան Ռենոյի հերոսին դիմելով, ասում է. «Մալաքյան, չնայած դուք տեղափոխվել եք, բայց ձեր գործելու մեթոդները մնացել են նույնը: Մարինիի տունը դուք եք թալանել, այնտեղ դիակներ կան: Որտեղ էլ դուք գնաք, մարդիկ են մահանում, ձեզ համար ոչ մի սրբություն չկա»: Եթե հաշվի առնենք, որ ըստ ֆիլմի սյուժեի, Մալաքյանների ընտանիքը ոչ մի տեղ չի տեղափոխվել, նշանակում է` «չնայած դուք տեղափոխվել եք, բայց ձեր գործելու մեթոդները (սպանություն, թալան) մնացել են նույնը» արտահայտությունը վերաբերում է ողջ հայությանը:
Հաջորդ դրվագում հայկական եկեղեցական ծես է, որը կատարվում Է Միլո Մալաքյանի զոհված որդու հոգու հանգստության համար: Իսկ հայ հանցագործի որդին զոհվել է ոստիկանների հետ փոխհրաձգության ժամանակ: Բացի այն, որ հայ հոգևորականներն աղոթում են Մալաքյանի որդու հոգու հանգստության համար, վերջինս նաև թաղվում է եկեղեցում: Այս դրվագով էլ հարված է հասցվում Հայ Առաքելական եկեղեցուն, որը, փաստորեն, թույլատրում է, որպեսզի հանցագործին թաղեն եկեղեցում:
Կարծում ենք` այսքանը բավական է ֆիլմի հակահայկականությունն ի ցույց դնելու համար:
Ֆիլմարվեստն, իհարկե, քարոզչության հզոր գործոն է: Պատահական չէ, երբ Հիտլերը ներխուժեց ԽՍՀՄ, Հոլիվուդում սկսեցին նկարահանել ռուսամետ ֆիլմեր, հետագայում` ԱՄՆ-ԽՍՀՄ սառը պատերազմի տարիներին, հոլիվուդյան ֆիլմերում ռուսները դարձան բացասական կերպարներ: Շատ դեպքերում ֆիլմի սյուժեում քարոզչության նպատակները թաքնված են, մատուցվում են նրբորեն և նկատելի են դառնում ենթատեքստում: Օրինակ ՝ ԽՍՀՄ ապրելակերպի նկատմամբ Արևմուտքի առավելությունը ցուցադրելու համար քիչ արդյունավետ կլինեին այնպիսի ֆիլմերը, որոնցում բաց տեքստով կխոսվեր Արևմուտքի առավելությունների մասին: Այդ դեպքում ռեժիսորը դիմում էր կատակերգական ժանրին, ընտրում սիրված դերասաններից մեկին, օրինակ` Պիեր Ռիշարին, և «հետին պլանով» ցուցադրում Եվրոպայի առավելություններն ու եվրոպացիների բարեկեցիկ կյանքը:
Նույն տեխնոլոգիայով է կառուցված նաև Լորան Տյուելի «Փակ շրջանակ» ֆիլմի սցենարը, նրանում հակահայկականությունը բացահայտ նկատելի չէ, սակայն ֆիլմի «մեսիջը» հստակ հակահայկական է:
Զարմանալի է, որ Հայաստանի, Ֆրանսիայի կամ, ընդհանրապես, հայության կողմից մինչ այժմ ոչ մի բացասական արձագանք չի հնչել այդ ֆիլմի հասցեին, մինչդեռ հակահայկական նման դրսևորումների դեմ բողոքներն անհրաժեշտ են՝ հետագայում դրանք կանխելու նպատակով:
Վահրամ Միրաքյան
[1] Ֆեդերիկո Ֆելինի, «Կինոարարում», «Սովետական գրող», Երևան-1988թ. էջ
Հայերեն